سوالی که خیلی‌ها می‌پرسند این است که آیا تنبلی چشم در سنین بالا قابل درمان است؟ که در پاسخ می توانیم به پدیده در این نکته نهفته است که ما پدیده‌ای داریم به عنوان نوروپلاستیسیتی.
نوروپلاستیسیتی چیست؟
نوروپلاستیسیتی یعنی توانایی مغز برای اینکه بتواند بر اساس تجربه‌ای که می‌گیرد به اصلاح، تغییر، انطباق ساختار و عملکردش در طول زندگی بپردازد، بنابراین این توانایی را مغز دارد که بتواند اصلاح کند. قبل از قرن بیست تصور بر این بود که آسیب‌های مغزی تو فردی که دچار سکته‌ی مغزی شده است پایدار و قابل جبران نیست در حالی که از قرن بیستم بیان شد که مغز آسیب‌های خودش را میتونه تا حدودی جبران و اصلاح کند و به این نتیجه رسیدند که مغز یک ماشین یادگیری بسیار فعال و انعطاف‌پذیر در طول عمر انسان هست که به این اتفاق نوروپلاستیسیتی میگویند.
اهمیت نوروپلاستیسیتی چیه ؟
ما قادر هستیم مغزمان را در جهات مثبت و منفی تحت تاثیر قرار بدیم، جهت‌های مثبت یعنی اینکه شما در یک زمینه‌ای که کار مثبت و خوب باشد بتوانید عالی باشید و خودتون را به یک سطح بالا برسانید، مثل ورزشکاری که توی یک رشته بتواند در حد عالی بدرخشد و یا دانشمندی که در علم خودش بتواند موفیقت های علمی را بدست آورد و مراتب علمی و پله های ترقی را یکی یکی طی کند.
اما از جهات منفی مثل کسی که مثلا تو کار خرابکارانه خیلی حرفه‌ای و عالی عمل میکند، مانند دزدی که سالهاست در یک زمینه حرفه‌ای شده و میتواند به راحتی هر قفلی را باز کند، اینجاست که رشد مغز در جهات مثبت و منفی مطرح میشود. پس ما قادریم رشد مغز در جهات مثبت و منفی را تحت تاثیر قرار بدیم به این معنا که هر چی ما از ذهن و بدن متن بیشتر کار بکشیم توانمندی اون را بالا برده ایم. همانطور که بدن انسان در حین ورزش، تمرین یا هرکاری میتواند این توانایی را داشته باشد که عضلات را تقویت و عملکردی بهتر داشته باشد و انجام اموری که در روزمره میخواد انجام بده به راحتی براش اتفاق بیفته مغز هم این توانایی را داره که با تجربه‌های مختلف بتونه در سطح بالاتری کار کند. هر چه ما این توانمندی‌ها را تقویت کنیم و این هنر را داشته باشیم که بتوانیم به جهات مثبت بر رشد مغز تاثیر بذاریم در نهایت توانسته ایم براساس پدیده‌ی نوروپلاستیسیتی در اون حوزه رشد و پیشرفت داشته باشیم.
نوروپلاستیسیتی در چند سطح اتفاق می افتد؟
نوروپلاستیسیتی در سه سطح، سطح شیمیایی، سطح ساختاری و سطح عملکرد اتفاق می‌افتد در ادامه به این سطوح یا تغییرات نورپلاستیسیتی که باعث تقویت یا درمان تنبلی چشم در بزرگسالن میشود میپردازیم.
تغییرات شیمیایی: این تغییرات در مرحله یادگیری رخ میدهد و از همه ی تغییرات جلوتر اتفاق می افتد. تغییرات شیمیایی در درجه اول روی حافظه کوتاه مدت اثر می گذارد که باعث بهبود حافظه کوتاه مدت و در نهایت موجب بهبود مهارتهای حرکتی ما می شود.
تغییرات ساختاری: تغییرات ساختاری زمانی اتفاق می افتد که نورون های مغز، ارتباطات خودشان رو تغییر می دهند و ساختار مغز ما تغییر میکند. این پروسه نیازمند تلاش در زمان است و زمانی که به حافظه بلند مدت منتقل شود به این معنا هست که تغییرات ساختاری در مغز اتفاق افتاده است.
تغییرات عملکردی: تغییرات عملکردی زمانی اتفاق می افتد که کل شبکه های مغز تغییر میکند و هر چه بیشتر از مغز استفاده شود مغز تحریک پذیرتر و عملکرد بالاتری خواهد داشت. اینجاست که میگن از به کار کشیدن هر چی بیشتر مغز نترسید چرا که یادگیریتان بهتر میشود. هر چی از مغز بیشتر کار بکشید این اتصالات در سطح ماده‌ی خاکستری و سفید مغز بهتر رخ میدهد، ما می‌دانیم که ماده خاکستری مغز که مسئول کنترل حرکت ماهیچه‌ها، ادراک حسی، حافظه، گفتار، خود کنترلی و حتی آگاهی ذهنی هست، ماده‌ی سفید مغز به عنوان یک پیوند دهنده‌ی این بافت خاکستری محسوب میشود.
در تحقیقی که روی رانندگان تاکسی و اتوبوس در لندن انجام گرفت مشاهده شد که راننده تاکسی زمانی که ماده خاکستری مغز اون در قسمت هیپوکامپ مغزی آنها با افرادی که راننده اتوبوس بودند مقایسه شد، مشخص شد که در راننده های تاکسی این منطقه رشد بیشتری کرده است و اینگونه تصور شد که این اتفاق بخاطر ارتباطی هست که این افراد با مسافران می گیرند و همچنین مسیر های مختلفی را که در طول روز باید تجربه کنند در مقایسه با رانندگان اتوبوس که با مسافران صحبت نمی کنند و یک مسیر مشخصی را در طول روز طی می کنند. این تحقیق نشان می دهد که هر تمرین و تکراری چقدر می تواند روی یادگیری و ارتباطات مغزی تاثیر بذارد و به همین دلیل به بیمارانی که دچار سکته های مغزی می شوند پیشنهاد می شود که در تمرینات چالشی شرکت کنند تا عملکرد حرکتی خودشان را پیدا کنند.همچنین در تحقیق دیگری در رابطه با نوازندگان پیانو، اگر نوزندگان پیانو لحظاتی را تفکر کنند که چگونه دارند با این نودها بازی میکنند و این نودها را فشار میدهند و گروه دیگه به صورت حرکتی این تمرین رو انجام میدهند، هر دو گروه در طی زمان دستاوردهای عصبی تقریبا مشابهی خواهند داشت، چرا که تفکر کردن به مهارتها باعث بهبود یادگیری میشود همانطور که انجام اون کارها باعث بهبود یادگیری خواهد شد. در مطالعه ای مشخص شد که در تست FMRI چه تمرینات حرکتی و چه تمرینات فکری توانسته بود اون Firing یا تحریک سلول های مغزی رو در هر دو گروه به همراه داشته باشد. بعد از این مطالعه اعلام شد که تمرینات منظم ذهن آگاهی نیز می تواند به بهبود حافظه و بهبود رفتارهای هیجانی که افراد میتوانند در طول زندگی داشته باشند کمک کند که مسئول اینها همان ماده خاکستری مغز هست که با انجام این تمرینات باعث بهبود و بیشتر شدن ارتباطات نورونی ماده خاکستری می شود.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که یادگیری فقط با تمرین و تکرار اتفاق می افتد، مانند یادگیری یک زبان دیگر. کسی که چندین زبان را کار کرده، اگر بررسی در ماده‌ی خاکستری هیپوکامپ خلفی مغز او صورت بگیرد نشان میدهد که این بخش بزرگتر است و مشخص می شود که این قسمت از مغز خوب کار کرده، مانند افرادی که دچار فراموشی یا آلزایمر میشوند و ازشون خواسته میشود که مرتبا یکسری تمریناتی را انجام بدن مانند حل کردن جدول تا از مغز کار بکشند و یا کارهایی که قبلا انجام نمی‌دادند رو الان انجام بدن، این چالش‌ها برای مغز بسیار مفید و باعث بهبود عملکرد میشود. پس ما اگر بخوایم بگوییم که چرا بیماری که تنبلی چشم دارد در سن بالا هم درمان میشود و به اون تفکری که فقط تنبلی چشم زیر هفت سال درمان میشود، باید این جمله را بگوییم که تنبلی چشم برای درمان نیاز به سن خاصی ندارد، درسته که در سنین پایین سرعت درمان خیلی بالاتر هست و نتایج خیلی سریع‌تر اتفاق می‌افتد اما تبلی چشم در سنین بالا نیز قابل درمان می باشد چرا که مغز بر اساس پدیده‌ی نوروپلاستیسی میتواند در جهات مثبت و منفی به رشد خودش ادامه بده و تغییرات لازم را ایجاد کند. اینجاست که در سنین بالا زمان درمان طولانی‌تر خواهد بود. با توجه به این که ما گفتیم تغییرات نوروپلاستیسیتی باید در سه سطح، ساختاری، شیمیایی و عملکردی اتفاق بیفتد، این پروسه زمانی در بزرگسالان طولانی‌تر از پروسه‌ی زمانی در کودکان میباشد. در نظر بگیرید آنچه در شما در سنین پایین از شعر تا داستان آموختید و یا به واسطه از بعضیا مثلا سوره‌های قرآن را حفظ می‌کردید این حافظه تا بزرگسالی به قوت خودش باقی می ماند و امکان ندارد شما شعرهای دوران کودکیتان را فراموش کنید، چرا که در دوران کودکی یادگیری در سطح بسیار بالایی هست و این بذر آموزش وقتی که پاشیده شود مغز به راحتی آنها را جذب و رشد میدهد و در نتیجه ماه عسل آن درختی است که به لحاظ یادگیری شکوفا میشود و میوه‌هایش همیشه ثمر دارد. اما در سنین بالاتر ممکن است که شما یک ترانه را بارها و بارها بشنوید ولی وقتی می‌خواهید باهاش بخوانید احساس می‌کنید هنوز چند تا از ابیات این ترانه را به یاد نمیارید و به خوبی کودکیتان نمی‌توانید یافته‌هایی را که میشنوید به خاطر بسپارید چرا که این کانکشن‌ها یک مقداری ارتباطات نورونی سخت‌تر از دوران کودکی می‌توانندعملکرد خودشون داشته باشن و این دلیلی که چرا در زیر هفت سال با شدت و قدرت بیشتری و سرعت بالاتری درمان تنبلی صورت می‌گیرد ولی در بزرگسالی با سرعت کمتری صورت می‌گیره دقیقا به واسطه‌ی همین مثال می شود این تفاوت را لمس کرد بنابراین ما در کلینیک سروش با قدرت برای بیمارانی که تنبلی چشمشون در سن کودکی درمان نشده درمان‌های تنبلی چشم ارائه میدیم شاید یک بیماری که در سنین بالاتر درمان را شروع کند نتایجش مثل درمان زیر هفت سال نباشد ولی قطعا از لحظه‌ای که درمان شروع میکند نتایجی که به دست خواهد آورد از نتایج قبل از درمان خیلی بهتر و قابل قبول‌تر خواهد بود و بیمار از لحاظ سطح عملکرد سیستم بینایی تو شرایط خیلی مطلوب تری قرار خواهد گرفت.
