سوالی که خیلی‌ها می‌پرسند این است که آیا تنبلی چشم در سنین بالا قابل درمان است؟ در پاسخ به این سوال می توانیم به پدیده ای با عنوان پدیده نوروپلاستیسیتی اشاره کنیم. اگر میخواهید با پدیده نورپلاستیسیتی و درمان تنبلی چشم بیشتر آشنا شوید پیشنهاد میکنیم ما را در ادامه ی این مطلب همراهی بفرمایید.
نوروپلاستیسیتی چیست؟
نوروپلاستیسیتی یعنی توانایی مغز برای اصلاح، تغییر، انطباق ساختار و عملکردش در طول زندگی، بر اساس تجربه‌ای که می‌گیرد، بنابراین مغز این توانایی را دارد که بتواند اصلاح کند. قبل از قرن بیستم تصور بر این بود که آسیب‌های مغزی در فردی که دچار سکته‌ی مغزی شده است پایدار و قابل جبران نیست در حالی که از قرن بیستم بیان شد که مغز، آسیب‌های خودش را میتواند تا حدودی جبران و اصلاح کند. بنابراین به این نتیجه رسیدند که مغز یک ماشین یادگیری بسیار فعال و انعطاف‌پذیر در طول عمر انسان هست که به این اتفاق نوروپلاستیسیتی میگویند.
اهمیت نوروپلاستیسیتی چیه ؟
ما قادر هستیم مغزمان را در جهات مثبت و منفی تحت تاثیر قرار بدهیم، جهت‌های مثبت یعنی اینکه شما در زمینه‌ی کارهای مثبت و خوب، بتوانید عالی باشید و خودتان را به یک سطح بالا برسانید، مثل ورزشکاری که در یک رشته بتواند در حد عالی بدرخشد و یا دانشمندی که در علم خودش بتواند موفقیت های علمی را بدست آورد و مراتب علمی و پله های ترقی را یکی یکی طی کند.
اما منظور از جهات منفی یعنی کسی که در کارهای منفی بسیار حرفه‌ای و عالی عمل میکند، مانند دزدی که سالهاست در این زمینه حرفه‌ای شده و میتواند به راحتی هر قفلی را باز کند. اینجاست که رشد مغز در جهات مثبت و منفی مطرح می شود. پس ما قادر هستیم رشد مغز در جهات مثبت و منفی را تحت تاثیر قرار دهیم، به این معنا که هر چه فعالیت ذهن و بدن ما بیشتر باشد توانمندی بدن نیز افزایش پیدا می کند. همانطور که بدن انسان در حین ورزش و تمرین میتواند این توانایی را داشته باشد که عضلات را تقویت نماید تا عملکردی بهتر داشته باشد و امور روزمره را راحتر انجام دهد، مغز هم این توانایی را دارد که با تجربه‌های مختلف بتواند در سطح بالاتری کار کند. هر چه ما این توانمندی‌ها را تقویت کنیم و این هنر را داشته باشیم که بتوانیم به جهات مثبت بر رشد مغز تاثیر بگذاریم در نهایت توانسته ایم براساس پدیده‌ی نوروپلاستیسیتی در آن حوزه رشد و پیشرفت داشته باشیم.
نوروپلاستیسیتی در چند سطح اتفاق می افتد؟
نوروپلاستیسیتی در سه سطح (سطح شیمیایی،سطح ساختاری و سطح عملکرد) اتفاق می‌افتد که در ادامه به این سطوح یا تغییرات نورپلاستیسیتی که باعث تقویت یا درمان تنبلی چشم در بزرگسالن می شود میپردازیم:
تغییرات شیمیایی:
این تغییرات در مرحله یادگیری و زودتر از بقیه تغییرات رخ میدهد. تغییرات شیمیایی در درجه اول روی حافظه کوتاه مدت اثر می گذارد که باعث بهبود حافظه کوتاه مدت و در نهایت موجب بهبود مهارتهای حرکتی ما می شود.
تغییرات ساختاری:
تغییرات ساختاری زمانی اتفاق می افتد که نورون های مغز، ارتباطات خودشان را تغییر می دهند و ساختار مغز ما نیز تغییر میکند. این پروسه نیازمند تلاش در زمان است و زمانی که به حافظه بلند مدت منتقل شود به این معناست که تغییرات ساختاری در مغز اتفاق افتاده است.
تغییرات عملکردی:
تغییرات عملکردی زمانی اتفاق می افتد که کل شبکه های مغز تغییر میکند و هر چه بیشتر از مغز استفاده شود مغز تحریک پذیرتر و عملکرد بالاتری خواهد داشت. بنابراین می توان گفت هرچه فعالیت مغز بیشتر باشد یادگیری نیز بهتر میشود. هر چه مغز بیشتر کار کند این اتصالات در سطح ماده‌ی خاکستری و سفید مغز بهتر رخ میدهد. ماده خاکستری مغز که مسئول کنترل حرکت ماهیچه‌ها، ادراک حسی، حافظه، گفتار، خود کنترلی و حتی آگاهی ذهنی است و ماده‌ی سفید مغز به عنوان یک پیوند دهنده‌ی این بافت خاکستری محسوب میشود.
در تحقیقی که روی رانندگان تاکسی و اتوبوس در لندن انجام گرفت مشاهده شد که ماده خاکستری مغز راننده تاکسی که در قسمت هیپوکامپ مغزی قرار دارد در مقایسه با ماده خاکستری راننده های اتوبوس که با مسافران صحبت نمی کنند و یک مسیر مشخصی را در طول روز طی می کنند، رشد بیشتری کرده بود و اینگونه تصور شد که این اتفاق به دلیل ارتباط این افراد با مسافران بود و همچنین مسیر های مختلفی که در طول روز باید تجربه میکردند. این تحقیق نشان می دهد که هر تمرین و تکراری چقدر می تواند روی یادگیری و ارتباطات مغزی تاثیر بگذارد و به همین دلیل به بیمارانی که دچار سکته های مغزی می شوند پیشنهاد می شود که در تمرینات چالشی شرکت کنند تا عملکرد حرکتی خودشان را پیدا کنند. در تحقیق دیگری در رابطه با نوازندگان پیانو، مشخص شد که اگر نوزندگان پیانو لحظاتی را تفکر کنند که چگونه با نت ها بازی میکنند و این نت ها را فشار میدهند (بدون انجام عملي تمرين) در مقایسه با گروه دیگر که به صورت حرکتی این تمرین را (عملی) انجام میدهند، هر دو گروه در طی زمان دستاوردهای عصبی تقریبا مشابهی خواهند داشت، چرا که تفکر کردن به مهارتها باعث بهبود یادگیری میشود. در مطالعه ای مشخص شد که در تست، چه تمرینات حرکتی و چه تمرینات فکری توانسته تحریک سلول های مغزی را در هر دو گروه به همراه داشته باشد. بعد از این مطالعه اعلام شد که تمرینات منظم ذهن_آگاهی، می تواند به بهبود حافظه و بهبود رفتارهای هیجانی که افراد میتوانند در طول زندگی داشته باشند کمک کند که مسئول اینها همان ماده خاکستری مغز هست که انجام این تمرینات در طی زمان باعث بهبود و بیشتر شدن ارتباطات نورونی ماده خاکستری می شود.
بنابراین می توان نتیجه گرفت که یادگیری فقط با تمرین و تکرار اتفاق می افتد، مانند یادگیری یک زبان دیگر. اگر ماده‌ی خاکستری هیپوکامپ خلفی مغز کسی که چندین زبان یاد گرفته است مورد بررسی قرار بگیرد نشان دهنده این است که این بخش بزرگتر است و مشخص می شود که این قسمت از مغز به درستی کار کرده است، درست مانند افرادی که دچار فراموشی یا آلزایمر میشوند و از آنها خواسته می شود که به صورت مرتب تمریناتی مانند حل کردن جدول را انجام بدهند تا فعالیت مغز بیشتر شود. این چالش‌ها برای مغز بسیار مفید و باعث بهبود عملکرد آن میشود، پس تنبلی چشم در سنین بالا هم درمان میشود، و مساله سن در درمان تنبلی چشم مطرح نیست، اگرچه در سنین پایین سرعت درمان بالاتر بوده و نتایج بهبود سریع تر اتفاق می‌افتد اما تنبلی چشم در سنین بالا نیز قابل درمان است چرا که مغز بر اساس پدیده‌ی نوروپلاستیستی میتواند در جهات مثبت و منفی به رشد خودش ادامه دهد و تغییرات لازم را ایجاد کند. در سنین بالا زمان درمان طولانی‌تر خواهد بود. با توجه به موضوع گفته شده که تغییرات نوروپلاستیسیتی باید در سه سطح ساختاری، شیمیایی و عملکردی اتفاق بیفتد، این پروسه زمانی در بزرگسالان طولانی‌تر از پروسه‌ی زمانی در کودکان می باشد. در نظر بگیرید آنچه شما در سنین پایین از شعر تا داستان آموختید، تا بزرگسالی در حافظه تان به قوت خودش باقی می ماند و امکان ندارد شما شعرهای دوران کودکیتان را فراموش کنید، چرا که در دوران کودکی یادگیری در سطح بسیار بالایی است و این بذر آموزش وقتی پاشیده شود مغز به راحتی آنها را جذب کرده و نتیجه آن درختی است که به لحاظ یادگیری شکوفا می شود و همیشه ثمر دارد. اما در سنین بالاتر ممکن است که شما یک ترانه را بارها و بارها بشنوید ولی وقتی میخواهید با آن بخوانید احساس می‌کنید هنوز چند تا از ابیات این ترانه را به خوبی به یاد نمی اورید و به خوبی کودکیتان نمی‌توانید یافته‌هایی را که می شنوید را به خاطر بسپارید. چرا که این کانکشن‌ها و ارتباطات نورونی در کودکی عملکرد بسیار بهتری دارند. ما در کلینیک سروش برای بیمارانی که تنبلی چشم آن ها در سن کودکی درمان نشده، درمان‌های تنبلی چشم ارائه میدهیم. شاید بیماری که در سنین بالاتر درمان را شروع کند نتایجی مثل نتایج درمان زیر هفت سال نداشته باشد ولی قطعا از لحظه‌ای که شروع به درمان میکند نتایجی که به دست خواهد آورد از نتایج قبل از درمان خیلی بهتر و قابل قبول‌تر خواهد بود و بیمار از لحاظ سطح عملکرد سیستم بینایی در شرایط بسیار مطلوب تری قرار خواهد گرفت.
